پایان نامه روش شناسی ملاصدرا در مسئله علم الهی
عنوان :
روششناسی ملاصدرا در مسئله علم الهی
با فرمت قابل ویرایش word
تعداد صفحات: 185 صفحه
تکه های از متن به عنوان نمونه :
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
روش فلسفی ملاصدرا مسئلهای است که همواره کانون توجه فلسفه پژوهان و نظریهپردازان فلسفه اسلامی بوده است، طرفداران ملاصدرا و حکمت متعالیه در مقابل کسانی که روش وی را التقاطی میدانند، قائل به آن هستند که صدرا با رهیافتی میانرشتهای و رویکردی کثرت گرایانه اقدام به استفاده منسجم از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان نموده است، با بررسی اصول روششناختی اندیشه فلسفی صدرا میتوان چهار اصل روششناختی را از آثار وی استقصا نمود:
روش میانرشتهای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان؛
استفاده صدرا از سه منبع معرفتی فوق در مقام گرداوری و داوری؛
استفاده روشمند و کثرت گرایانه از آراء اندیشمندان سلف؛
روش تعلیمی و تشکیکی ملاصدرا بر اساس مبنای قوم و اصالت وجود.
اما این چهار اصل دارای مخالفانی است که گاه نقدهای جدی به اصول روششناختی صدرا وارد نمودهاند، در این پایان نامه با بررسی نقدهای مزبور نهایتاً نتیجه گرفتهایم که این نقدها توان مواجهه جدی با روش تلفیقی صدرا را نداشته و هر یک بر اساس مبانی حکمت متعالیه قابل نقد و بررسی میباشند، در فصل پایانی این نوشتار نیز تلاش شده است تا روش پژوهشی صدرا در مسئله علم الهی با ابتنای بر چهار اصل مزبور بهصورت مسئله محور، مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد.
کلید واژگان: روششناسی، ملاصدرا، حکمت متعالیه، علم الهی به ماسوا.
فهرست
مقدمه و روش تحقیق 1
مقدمه و ضرورت تحقیق 2
سؤال اصلی 2
سؤالات فرعی 2
فرضیهها 2
روش تحقیق 3
پیشینه تحقیق 3
ساختار تحقیق 3
نکاتی پیرامون پایان نامه 4
فصل اول: مبادی تصوری و تصدیقی روششناسی علمی و فلسفی 5
منابع معرفتی 6
شیوه مبتنی بر نقل 6
شیوه کشف و شهود 6
شیوههای عقلی و استنتاجی 6
شیوههای تجربی 7
روششناسی 8
روش شناخت و منابع شناخت 9
روششناسی در علوم تجربی و علوم انسانی 9
رابطه روش با فلسفه، معرفتشناسی و هستیشناسی 10
روششناسی و فلسفه علم 11
کاربردهای اصطلاح «روش» 12
1- روش معرفت 12
2- نوع استدلال 13
3- سطح تحلیل 13
4- نوع نگاه به موضوع 13
5- از منظر ماهیت تحقیق 14
الف- تحقیقات تاریخی 14
ب-تحقیق توصیفی 14
پ- تحقیقات همبستگی یا همخوانی 14
ت- تحقیق علّی یا پس از وقوع 15
ث- تحقیق تجربی 15
سیر تطور تاریخی رویکردهای روششناختی در تفکر فلسفه اسلامی و غربی 15
الف- روش فلسفی در تفکر اسلامی 18
ب- تطور روششناختی از تفکر مسیحی تا فلسفه مدرن 23
مراحل تحقیق 35
نتیجهگیری فصل اول 39
فصل دوم: روششناسی فلسفه ملاصدرا 40
دیدگاههای مختلف در خصوص روش صدرالمتألهین 41
روش میانرشتهای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان 45
رابطه عرفان، قرآن و برهان 45
الف- فلسفه و روش عقلی 46
مبادی برهان 47
مبادی دیگر 48
ب- علم کلام و روش نقلی 49
پ- عرفان و روش شهودی 52
رابطه روش عقلی و نقلی 55
رابطه عقل و شهود 60
رابطه نقل و شهود 64
استفاده صدرا از منابع معرفتی مختلف (مقام گرداوری و یا مقام داوری) 65
استفاده روشمند و کثرت گرایانه از آراء اندیشمندان سلف 68
روش تشکیکی و تعلیمی ملاصدرا 70
الف- روش تعلیمی فلسفه صدرا 71
ب- روش تشکیکی صدرا در تبیین مسائل فلسفی 71
نتیجهگیری فصل دوم 74
فصل سوم: نقد و بررسی آراء منتقدین روش فلسفی حکمت متعالیه 75
الف- منتقدین به اصل فلسفه و متعاقباً تخطئه مبنای فکری صدرا 77
1- مخالفین اصل فلسفه و تفکّر عقلانی 77
2- عرفا و اهل سلوک 77
ب- منتقدین آراء اصلی صدرالمتألهین و رد مبانی حکمت متعالیه 78
1- بعضی از فقها 78
2- برخی متکلمین 78
3- پیروان مشاء 79
پ- منتقدین تجربهگرا 79
ت- پیروان حکمت متعالیه و منتقدان به برخی آراء فرعی صدرا 80
ث- منتقدین به روش و متدلوژی اندیشه فلسفی صدرا 81
مکتب تفکیک 81
مبانی فکری منتقدین روش فلسفی صدرالمتألهین 82
الف- حجیت عقل فطری و چگونگی پیدایش معرفت 82
نقد و بررسی 84
ب- حجیت نقل 85
نقد و بررسی 86
پ- نفس و ماهیت علم 87
نقد و بررسی 88
ت- اولویت«تذکر» و نفی عقل فلسفی 89
نقد و بررسی 90
ث- رابطه عقل و وحی در مکتب تفکیک 92
نقد و بررسی 93
ج- رابطه مکتب تفکیک و اخباریگری 94
چ- مفتاح، مصباح یا میزان بودن عقل و رابطه ایمان و عقل در کسب معرفت 95
عقل از منظر دیگر منتقدان صدرا 96
نقدهای پیرامون اصول روششناختی صدرا 97
اصل اول: روش میانرشتهای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان 97
الف- لزوم تفکیک بین علوم بشری با علوم الهی 98
نقد و بررسی 99
ب- استدلال بر تباین کلی فلسفه و شریعت 101
1- فلسفه از حوزۀ جغرافیایی بیگانه به حوزۀ مسلمانان راه یافته است. 101
نقد و بررسی 102
2- اختلاف در آرای فلسفی 105
نقد و بررسی 105
3- مباینت دستاوردهای فلسفی با معارف الهی 110
پ- پرهیز از تأویل و تفسیر به رأی 111
نقد و بررسی 112
مسئله مواجه خالیالذهن، با متون دینی 114
تفکیک علوم خطاپذیر بشری با وحی معصوم الهی 115
اختلافنظر فلاسفه با ظاهر قرآن 115
ت- خطای روششناختی در استفاده از قرآن و عرفان در مقدمات برهان 116
ث- عدم امکان جمع سه منبع معرفتی در عرض یکدیگر 117
تحلیل و بررسی 117
اصل دوم: استفاده از قرآن و عرفان در مقام داوری و مقدمات برهان 118
اصل سوم: استفاده هدفمند از آراء اندیشمندان سلف 118
اصل چهارم: رویکرد تعلیمی و تشکیکی در تبیین آراء خود 122
الف- تغییر نظرات فکری ملاصدرا در طول زمان 123
ب- طرح نظریات بر اساس مبانی مختلف 124
پ- تلاش برای نگارش یک دوره فلسفه 124
بررسی علت برخی بی نظمی ها در تدوین اسفار 124
نتیجه گیری فصل سوم 126
فصل چهارم: تطبیق اصول چهارگانه روششناختی اندیشه صدرا با مسئله علم الهی 127
استفاده هدفمند از آراء اندیشمندان سلف 128
بیان آراء دیگران با ذکر صاحبان آراء 129
1-نظریه معتزله 129
تبیین و گزارش آراء 129
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 130
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 131
2-نظریه عرفا 131
تبیین و گزارش آراء 131
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 132
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 132
3-نظریه افلاطونیان 133
تبیین و گزارش آراء 133
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 133
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 134
4-نظریه فرفوریوس 135
تبیین و گزارش آراء 135
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 135
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 136
5-نظریه مشائین 136
تبیین و گزارش آراء 136
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 137
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 140
6-نظریه متأخرین 142
تبیین و گزارش آراء 142
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 143
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 144
7-خداوند به معلول اول علم تفصیلی و به ماسوای آن علم اجمالی دارد 145
تبیین و گزارش آراء 145
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 146
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 147
8-نظریه شیخ اشراق 147
تبیین و گزارش آراء 147
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 149
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 151
نظریه صدرالمتألهین 152
خلاصه نظریه ملاصدرا 152
شیوه حکمای پیشین 152
شیوه عرفا 154
رابطه صور با ذات حقتعالی 156
روش میانرشتهای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان قرآن و برهان 156
عرفان در مسئله علم الهی 156
برهان در مسئله علم الهی 157
قرآن در مسئله علم الهی 157
چگونگی استفاده صدرا از منابع معرفتی مختلف (مقام گرداوری و یا مقام داوری) 158
استفاده روشمند و کثرت گرایانه از آراء اندیشمندان سلف 160
بیان آراء دیگران با ذکر صاحبان آراء 160
نقد و بررسی روشمند آراء بر اساس مبانی فکری هر نظریه 160
اصلاح و ویرایش آراء بهمنظور برگزیدن جنبههای قابلقبول آراء 161
روش تعلیمی و تشکیکی ملاصدرا بر اساس مبنای قوم و اصالت وجود 161
نتیجهگیری فصل چهارم 163
نتیجهگیری کلی 164
آزمون فرضیه 165
منابع و مأخذ 166
مقدمه و ضرورت تحقیق
حکمای پیش از صدرا بهصورت محدود از قرآن و عرفان در تأیید نظریات فلسفی خود استفاده مینمودند، اما این جریان در دوران سهروردی گرایشهای عرفانی شدیدتری پیدا نمود، تا آنکه ملاصدرا و پیروان وی قائل به تلفیق و پیوستگی جداناپذیر عرفان، قرآن و برهان گردیدند، این اصل روششناختی صدرا طی ادوار مختلف موافقان و مخالفانی پیدا نمود و نزاع بین ایشان در خصوص روش فلسفی صدرا همواره یکی از موضوعات پر چالش فلسفه اسلامی بوده است، در این نوشتار ضمن کشف اصول روششناختی حاکم بر اندیشه صدرا به دنبال تحلیل و بررسی آراء منتقدان روش فکری صدرا میباشیم، تا مشخص نماییم که آیا صدرا دچار تهافت، التقاط، انتحال بوده و یا آنکه با نظمی هدفمند به دنبال تلفیق ساختاریافتهی سه منبع معرفتی مزبور و آراء پیشینیان خود بوده است. پس از کشف، و بررسی اصول روششناختی صدرا اصول مزبور را بر اساس نظریه علم الهی واجب تعالی به ماسوا پیش از خلقت مورد تحقیق و بررسی قرار میدهیم.
پایان نامه شبهه ابنکمّونه و پیشینه و تحلیل پاسخها
شبهه ابنکمّونه؛ پیشینه و تحلیل پاسخها
با فرمت قابل ویرایش word
تعداد صفحات: 141 صفحه
تکه های از متن به عنوان نمونه :
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده:
آنچه در این نوشتار مورد تحقیق قرار گرفته، بررسی شبهه ایست منسوب به ابنکمّونه که در لسان فلاسفۀ آن زمان به عنوان یک معمای پیچیده و چالشی جدّی برای برهانهای توحید واجب الوجود مطرح شده است. شبهه، دارای ریشه ای مشترک در میان اعتقاد مغان ایرانی به ثنویت و اصالت وجود در نزد حکماء مشاء است. ابنکمّونه شبهه خود را از نارساییهایی که در میان این دو اعتقاد فلسفی وجود داشته، مطرح کرده است. تلاش این رساله بر آن بوده تا اعتقاد همۀ فلاسفه به وجود کامل مطلق و عدم امکان تصور اصالت ماهیت دربارۀ واجب الوجود حتّی در میان معتقدان به اصالت ماهیت را نشان دهد. بنابر این اساس، شبهه ناشی از یک برداشت اشتباه از برهانهای اثبات توحید دربارۀ واجب الوجود بوده که حتی خود ابنکمّونه نیز بدان معترف است؛ در واقع وجوب وجود هیچگاه نمیتواند زائد بر ذات فرض شود. اگر تصویر واجب الوجود در برهانهای توحید ابنسینا بدرستی تبیین شود این شبهه از اساس باطل میشود. با این همه حتّی در صورت قبول اصل شبهه، جوابهای مختلفی از سایر حکماء همچون فارابی، سهروردی، میرداماد و ملاصدرا با در نظر گرفتن مکتبهای مختلف فلسفی مثل اصالت ماهیت و اصالت وجودِ مشائی و حکمت متعالیه در این نوشتار آورده شده است.
در ادامه سعی شده در کنار براهین فلسفی، برهانهای کلامی همچون برهان فرجه و برهان تمانع نیز با تقریری فلسفی آورده شود و از آن طریق هم، این شبهه مورد توجه قرار گیرد تا بررس و تحلیل این شبهه از تمامی جوانب کامل شود.
لازم بذکر است در مجموعه سیزده پاسخ بر این شبهه در این رساله آورده شده که همگی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
فهرست اجمالی
- مقدمه و روش تحقیق
- بخش اول: ابنکمّونه و شبهۀ وی
- فصل اول: زندگی نامۀ اجمالی و مهمترین آثار
- فصل دوم: شبهۀ ابنکمّونه و پیشینۀ آن
- طرح و توضیح شبهه
- بخش دوم: پاسخ به شبهۀ ابنکمّونه
- فصل اول: پاسخ بر اساس اصالت ماهیت
- فصل دوم: پاسخ بر اساس اصالت وجود مشائی
- فصل سوم: پاسخ بر اساس اصالت وجود حکمت متعالیه
- فصل چهارم: پاسخهای دیگر ملاصدرا
- فصل پنجم: پاسخهای عام
- فصل ششم: برهان تعیّن ابنسینا و شبهه ابنکمّونه
- فصل هفتم: پاسخهای کلامی
- بخش سوم: جمع بندی مطالب
- منابع
فهرست تفصیلی
مقدمه و روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….1
ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….2
اهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………..3
لزوم تحقیق بیشتر……………………………………………………………………………………………………………………………….3
هدف از تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..4
روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………4
فرضیات مناسب جهت حل شبهه………………………………………………………………………………………………………….4
پیشینه مسأله………………………………………………………………………………………………………………………………………5
بخش اول
(ابنکمّونه و شبهه وی)
فصل اول:
زندگی اجمالی……………………………………………………………………………………………………………………………………8
مهمترین آثار ابنکمّونه………………………………………………………………………………………………………………………10
الف) شروح ابنکمّونه……………………………………………………………………………………………………………………….10
ب) کتابها و رسالههای مستقل…………………………………………………………………………………………………………10
فصل دوم:
پیشینه شبهه……………………………………………………………………………………………………………………………………..14
ج
فصل سوم:
طرح و توضیح شبهه…………………………………………………………………………………………………………………………18
برهانهای ابنکمّونه در اثبات توحید ذاتی……………………………………………………………………………………………20
نکته اول: وحدت حقّه ……………………………………………………………………………………………………………………..21
نکته دوم: وجوب عرض عام است ……………………………………………………………………………………………………25
نکته سوم: وجوب وجود ذاتی باب برهان است…………………………………………………………………………………….26
نکته چهارم: وجوب وجود محمول من صمیمه است ……………………………………………………………………………26
نکته پنجم: اصالت در ذات واجب الوجود …………………………………………………………………………………………..28
بخش دوم
(پاسخ به شبهه)
فصل اول: پاسخ بر اساس اصالت ماهیت………………………………………………………………………………………….34
جواب اول……………………………………………………………………………………………………………………………………….35
معقولات اولی و ثانوی………………………………………………………………………………………………………………………36
معقول ثانوی و تفصیل در قول حکماء………………………………………………………………………………………………..37
جواب دوم (جواب علامه طباطبایی ره)………………………………………………………………………………………………..45
جواب سوم (جواب امام خمینی ره)…………………………………………………………………………………………………….47
فصل دوم: پاسخ بر اساس اصالت وجود مشائی…………………………………………………………………………………48
جواب اول (جواب فارابی)………………………………………………………………………………………………………………..49
جواب دوم (جواب امام خمینی ره)……………………………………………………………………………………………………..52
د
فصل سوم: پاسخ بر اساس اصالت وجود حکمت متعالیه…………………………………………………………………. 54 جواب اول: قائدۀ بسیط الحقیقه………………………………………………………………………………………………………….56
جواب دوم: قائدۀ صرف الشی……………………………………………………………………………………………………………62
جواب سوم: برهان صدیقین……………………………………………………………………………………………………………….65
فصل چهارم: پاسخ دیگر ملاصدرا…………………………………………………………………………………………………..67
فصل پنجم: پاسخ عام…………………………………………………………………………………………………………………….72
فصل ششم: برهان تعیّن ابنسینا و جواب شبهه…………………………………………………………………………………78
فصل هفتم: پاسخهای کلامی………………………………………………………………………………………………………….86.
الف)برهان تمانع………………………………………………………………………………………………………………………………91
ب) برهان فرجه……………………………………………………………………………………………………………………………….97
بخش سوم
(جمع بندی مطالب و ارزیابی شبهه)
جمع بندی پاسخها…………………………………………………………………………………………………………………………116
ارزیابی شبهه………………………………………………………………………………………………………………………………….121
تقریر منطقی در نفی ماهیت واجب ………………………………………………………………………………………………….122
بیان میر داماد در نفی ماهیت واجب………………………………………………………………………………………………….123
تقریر کلامی…………………………………………………………………………………………………………………………………..123
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………126
ضرورت تحقیق:
اولین اصلی که رکن دعوت همۀ انبیای الهی بوده توحید است. بااینکه در طول تاریخ، توحید غرض اصلی از ارسال رسل و انبیای اللهی بوده است. امّا توحید در آئین اسلام رنگ بوی کاملتری پیدا کرد. توحید بر طبق آموزههای اسلام، سر منشاء دیگر عقائد و اندیشههای دینی شد، بطوری که در هیچ یک از ادیان گذشته وحدت حقّۀ پروردگار بدین شکل مورد توجّه قرار نگرفته بود. به همین دلیل طبیعتاً یکی از مهمترین مباحث فلسفه اسلامی اثبات توحید ذاتی پروردگار و حل معضلات این بحث است.
همواره در قرآن کریم وصف وحدت در کنار قهاریت پروردگار ذکر شده است. چنانچه میفرماید: «یا صَاحِبَی السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَیرٌ أَمِ اللّه الْوَاحِدُ الْقَهَّار.» (قرآن، یوسف (12)، 39)
تنها چیزی که هیچ گونه مقهوریتی در او راه ندارد واحد حقّه یا همان کامل مطلق است؛ به همین دلیل منظور از وحدت در کنار قهاریت، همان وحدت حقّه است که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.[1] شاید مهمترین دلیل شهرت شبهه ابنکمّونه سخت بودن آن است و این هم ناشی از عدم توجّه به کامل مطلق بودن واجب الوجود است.
درجهان بینی اسلامی نیز توحید اساس و محور اصلی سایر عقائد دینی بوده است؛ توحید در رأس مخروط معارف اسلامی قرار میگیرد و تمام معارف دیگر از این اصل منشعب میشوند؛ به فرمودۀ علامۀ طباطبایی:
توحید وقتی گسترش پیدا کند میشود کل اسلام و اسلام وقتی فشرده شود، توحید مثل یک گنجینه فشردهای است که در ظاهر به عنوان یک اصل اعتقادی ساده جلوگر میشود، امّا هنگامی که باز بشود و گسترش پیدا کند، کل اسلام را در بر میگیرد. (مصباح، توحید در نظام …، ص15)
در إلهیات بالمعنی ألاخص نیز اولین چیزی که بعد از اثبات وجود خداوند مورد بررسی قرار میگیرد، توحید ذاتی است. توحید در بارۀ واجب الوجود، از سه جهت توحید ذاتی، افعالی و صفاتی مورد توجّه است.