بررسی اثر pH و غلظت نمک و دمای پاستوریزاسیون بر پدیده دو فاز شدن دوغ
پایان نامه کارشناسی ارشد
عنوان :
بررسی اثر pH، غلظت نمک و دمای پاستوریزاسیون بر پدیده دوفاز شدن دوغ
با فرمت قابل ویرایش word
تعداد صفحات: 104 صفحه
تکه های از متن به عنوان نمونه :
چکیده
دوغ یکی از فرآوردههای لبنی است که در طی زمان نگهداری، ناپایدار میگردد. از مهمترین عوامل مؤثر بر پایداری دوغ میتوان به pH، درصد نمک و تیمار حرارتی اشاره کرد. هدف از این مطالعه تعیین شرایط بهینه pH دوغ، میزان نمک حل شده و دمای فرآیند حرارتی است. در این تحقیق از سه غلظت (4/0%، 6/0، 8/0)، سه pH (5/3، 4 و 5/4) و سه دما (°C 65، 75 و 85) استفاده شد. تأثیر این فاکتور بر میزان دو فاز شدن، ویسکوزیته، توزیع اندازه ذرات، ریز ساختار، پتانسیل زتا و بعد برخال با استفاده از طرح RSM بررسی شد. میزان دو فاز شدن با کاهش pH و افزایش اولیه غلظت نمک و دمای حرارتی ، کاهش یافت اما در سطح بالای غلظت نمک و دما، دو فاز شدن افزایش یافت. اثر سه فاکتور بر ویسکوزیته مشابه اثر آنها بر میزان دو فاز شدن بود. دما اثر مثبتی بر قطر متوسط داشت و افزایش غلظت نمک ابتدا موجب افزایش قطر متوسط و سپس کاهش آن شد. همچنین کاهش pH موجب کاهش اندازه ذرات کلوئیدی گردید. مقادیر بهینه برای pH، غلطت نمک و دما جهت بیشترین پایداری به ترتیب برابر با 6/3، 59/0 درصد و 35/76 درجه سانتیگراد بود.
کلید واژهها: پایداری کلوئیدی، دما، دوغ، نمک، pH
فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
فصل دوم: بررسی منابع ……………………………………………………………………………………………………………………….. 4
2-1- سوسپانسیونهای کلوئیدی …………………………………………………………………………………………………………….. 4
2-2- نوشیدنیهای لبنی اسیدی ……………………………………………………………………………………………………………… 5
2-3- نوشیدنی دوغ ……………………………………………………………………………………………………………………………… 5
2-3-1- ارزش تغذیه ای دوغ……………………………………………………………………………………………………………….. 6
2-3-2- خواص فیزیکی دوغ ………………………………………………………………………………………………………….. 9
2-3-3- عیوب فیزیکی دوغ …………………………………………………………………………………………………………. 10
2-3-3-1- دوفاز شدن …………………………………………………………………………………………………………………. 10
2-3-3-2- ویسکوزیته پائین ……………………………………………………………………………………………………….. 12
2-3-3-3- ویسکوزیته زیاد …………………………………………………………………………………………………………. 13
2-3-4- جلوگیری از دوفاز شدن دوغ ………………………………………………………………………………………………. 13
2-4- پروتئین های آب پنیر ………………………………………………………………………………………………………………….. 20
2-4-1- پایداری پروتئینهای آب پنیر …………………………………………………………………………………………………. 23
2-4-1-1- pH …………………………………………………………………………………………………………………………………. 23
2-4-1-2- حرارت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 25
2-4-1-3- نمک ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 28
2-5- کازئین ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 30
2-5-1- پایداری کلوئیدی میسلها …………………………………………………………………………………………………. 33
2-5-1-1- pH ………………………………………………………………………………………………………………………….. 33
2-5-1-2-حرارت ……………………………………………………………………………………………………………………….. 35
2-5-1-3- نمک ………………………………………………………………………………………………………………………… 38
فصل سوم: مواد و روشها …………………………………. ……………………………………………………………………………. 27
3-1- تولید دوغ ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 42
3-2- آزمونهای شیمیایی …………………………………………………………………………………………………………………… 42
3-2-1- تعیین pH و اسیدیته ……………………………………………………………………………………………………….. 43
3-2-2- تعیین مقدار پروتئین، چربی و ماده خشک ……………………………………………………………………… 43
3-3- تعیین ویسکوزیته ……………………………………………………………………………………………………………………….. 43
3-4- بررسی ساختار ……………………………………………………………………………………………………………………………. 44
3-5- تعیین اندازه ذرات ………………………………………………………………………………………………………………………. 43
3-6- بررسی پایداری فیزیکی …………………………………………………………………………………………………………….. 44
3-7- اندازه گیری پتانسیل زتا ……………………………………………………………………………………………………………. 45
3-8- طرح آماری و تجزیه و تحلیل نتایج ………………………………………………………………………………………….. 45
فصل چهارم: نتایج و بحث ……………………………………………………………………………………………………………… 46
4-1- نتایج آزمایشها ………………………………………………………………………………………………………………………… 46
4-1-1- برازش مدل ………………………………………………………………………………………………………………………. 46
4-1-2- تاثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ ویسکوزیته ……………………………………………………………………. 51
4-1-3- تأثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ پتانسیل زتا …………………………………………………………………… 55
4-1-4- تأثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ بعد برخال …………………………………………………………………….. 58
4-1-5- تأثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ پهنای توزیع ذرات ……………………………………………………….. 62
4-1-6- تأثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ قطر متوسط ذرات ………………………………………………………… 66
4-1-7- تأثیر متغیرهای فرآیند بر پاسخ پایداری (دوفاز شدن) ………………………………………………….. 70
4-2- تعیین شرایط بهینه پایداری دوغ …………………………………………………………………………………………….. 74
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ………………………………………………………………………………………. 76
5-1- نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………………………….. 76
5-2- پیشنهاد پژوهشهای آتی ……………………………………………………………………………………………………….. 77
فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………… 88
پیوست ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 86
پیوست 1. فهرست اسامی لاتین …………………………………………………………………………………………………..87
فهرست شکلها
| عنوان | صفحه |
شکل 4-1. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر ویسکوزیته pH ثابت 00/4 ………………………………………… 52
شکل 4-2. اثر تغییرات دما- pH بر ویسکوزیته غلظت نمک ثابت 6/0 درصد ………………………………… 53
شکل 4-3. اثر تغییرات غلظت نمک- pH بر ویسکوزیته دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ……………….. 54
شکل 4-4. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر پتانسیل زتا pH ثابت 00/4 ……………………………………….. 56
شکل 4-5. اثر تغییرات دما- pH بر پتانسیل زتا غلظت نمک ثابت 6/0 درصد ……………………………….. 57
شکل 4-6. اثر تغییرات غلظت نمک- pH بر پتانسیل زتا دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ………………. 58
شکل 4-7. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر بعد برخال pH ثابت 00/4 …………………………………………. 60
شکل 4-8. اثر تغییرات دما- pH بر بعد برخال غلظت نمک ثابت 6/0 درصد …………………………………. 61
شکل 4-9. اثر تغییرات غلظت نمک- pH بر بعد برخال دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ………………… 62
شکل 4-10. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر اسپان pH ثابت 00/4 ………………………………………………. 64
شکل 4-11. اثر تغییرات دما- pH بر اسپان غلظت نمک ثابت 6/0 درصد ………………………………………. 65
شکل 4-12. اثر تغییرات غلظت نمک- pH بر اسپان دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ……………………… 66
شکل 4-13. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر قطر متوسط pH ثابت 00/4 …………………………………….. 68
شکل 4-14. اثر تغییرات دما- pH بر قطر متوسط غلظت نمک ثابت 6/0 درصد …………………………….. 69
شکل 4-15. تغییرات غلظت نمک- pH بر قطر متوسط دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ………………… 70
شکل 4-16. اثر تغییرات دما- غلظت نمک بر پایداری pH ثابت 00/4 …………………………………………. 72
شکل 4-17. اثر تغییرات دما- pH بر پایداری غلظت نمک ثابت 6/0 درصد …………………………………. 73
شکل 4-18. تغییرات غلظت نمک- pH بر پایداری دما ثابت 75 درجه سانتیگراد ……………………… 74
فهرست جدولها
| عنوان | صفحه |
جدول 4-1. نتایج آنالیز آماری مدلهای برازش یافته بر دادههای پاسخ …………………………………………. 47
جدول 4-2. سطوح واقعی متغیرهای مستقل و مقادیر واقعی و پیش بینی شده پاسخها ………………. 49
جدول 4-3. ضرایب مدل رگرسیون و نتایج آنالیز واریانس برای متغیرهای پاسخ ………………………….. 50
جدول 4-4. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای شش پاسخ ……………………………………………………………. 50
جدول 4-5. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ ویسکوزیته ………………………………………………….. 51
جدول 4-6. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ پتانسیل زتا ………………………………………………… 55
جدول 4-7. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ بعد برخال …………………………………………………. 59
جدول 4-8. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ اسپان ………………………………………………………… 63
جدول 4-9. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ قطر متوسط ……………………………………………… 67
جدول 4-10. ضرایب مدل درجه دوم کامل برای پاسخ پایداری ………………………………………………….. 71
جدول 4-11. شاخصها و اهداف بهینه سازی پایداری دوغ …………………………………………………………. 75
جدول 4-12. مقادیر پیش بینی شده و واقعی در شرایط بهینه پایداری دوغ ………………………………. 75
فصل اول: مقدمه
شیرهای تخمیری از مهمترین ابداعات تمدن بشری هستند. از لحاظ تاریخی، این مواد غذایی در نجات مردم از قحطی سهم بسزایی داشتهاند و از لحاظ تغذیه، ضمن تأمین مواد لازم برای زندگی، در مطبوع ساختن غذای روزانه موثرند. از نظر جغرافیایی در کشورهای در حال توسعه، این محصولات مواد غذایی اساسی را تشکیل میدهند. منشأ و محل اولیه تولید فرآوردههای تخمیری در دنیا، کشورهای خاور نزدیک است. همچنین نشانههایی از وجود شیرهای تخمیر شده در حدود 10 تا 15 هزار سال پیش وجود دارد. تهیه این محصولات بعدها در اروپای مرکزی و شرقی نیز مورد توجه و محبوبیت قرار گرفت. احتمالاً اولین بار نحوه تولید شیر های تخمیری به طور تصادفی برای انسان شناخته شد. به طوری که میکروارگانیسمهای مولد اسید لاکتیک با تأثیر بر شیر و لخته نمودن آن، سبب شناسایی فرآوردههای تخمیری گردیدند. در ابتدای قرن بیستم، الی مچنیکوف[1] (برنده روسی جایزه نوبل) متوسط عمر بالای مردم بلغار را به مصرف فرآوردههای تخمیری شیر مربوط دانست. انواع مختلفی از شیرهای تخمیر شده در سرتاسر دنیا تولید میشوند که در این میان، ماست محبوبیت بالایی دارد (پورهیت، 2008).
کلمه دوغ از واژه فارسی دوشیدن اقتباس شده است و در لغت به معنای ماده حاصل از دوشیدن است. این فرآورده یکی از انواع شیرهای تخمیری و نوشیدنی سنتی ایرانیان و برخی ملل دیگر در اروپای شرقی، خاورمیانه و آسیا به شمار میآید و ارزش غذایی مشابه با سایر فرآوردههای لبنی به ویژه ماست دارد. دوغ ایرانی از اختلاط ماست، آب، نمک و گیاهان معطر تهیه میگردد. در حال حاضر، دوغ در بین نوشیدنیهای مرسوم جایگاهی ویژه دارد و حجم تولیدات صنعتی این محصول به میزان زیادی افزایش یافته است؛ به طوری که میزان مصرف سرانه و تولید صنعتی آن در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته است. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، تولید دوغ در سالهای 1381، 1382 و 1385 به ترتیب 12، 48 و 120 هزار تن بوده است (قربانی گرجی و همکاران، 1390؛ میرچولی برازق و صداقت، 1389؛ نصیرپور و همکاران، 1390)
در حال حاضر دوغ از فرآوردههای مهم و اقتصادی کارخانههای لبنی میباشد. همچنین در چند سال اخیر، تمایل جامعه به نوشابههای طبیعی و سالم افزایش یافته است. همین مسئله، لزوم توجه به جنبههای کیفی این محصول، ایجاد ثبات در خواص آن و انجام تحقیقات کاربردی در این زمینه را نشان میدهد.
یک نوشیدنی به لحاظ کیفیت و بازارپسندی، از جنبههای مختلف مانند عطر و طعم و ویژگیهای حسی مورد ارزیابی مصرفکننده قرار میگیرد. یکی از این ویژگیها، ظاهر نوشیدنی است. مشکلی که در ارتباط با نوشیدنی دوغ وجود دارد، دوفاز شدن طی مدت نگهداری است که مرتبط با خواص جریانی این فرآورده میباشد. در فرآیند تولید دوغ، لخته ماست توسط نیروی برشی با آب مخلوط شده و تکه های بزرگ پروتئینی تشکیل میگردد. به دلیل ویسکوزیته پائین دوغ، دوفاز شدن در طی زمان رخ میدهد.
دوفاز شدن دوغ، ارزش غذایی آن را کاهش نمیدهد ولی ظاهر طبیعی آن را نامطلوب میسازد. افزودن هیدروکلوئیدها از جمله روشهای جلوگیری از دوفاز شدن در فرآوردههای لبنی تخمیری است. هیدروکلوئیدها با افزایش ویسکوزیته دوغ یا ایجاد دافعه فضایی بین ذرات کلوئیدی، سبب پایداری نوشیدنی تخمیری میشوند (سماواتی، 2011). با این حال، استفاده از هیدروکلوئیدها علاوه بر افزایش قیمت تمام شده محصول، بر طعم و احساس دهانی ما تأثیر نامطلوب داشته و پذیرش نوشیدنی را کاهش میدهد. همچنین استفاده از پایدارکنندهها در برخی کشورها با محدودیت قانونی روبرو است. لذا اصلاح فرآیند تولید این فرآورده جهت رسیدن به بیشترین پایداری، در اولویت قرار دارد (کیانی و همکاران، 1388؛ فروغینیا و همکاران، 1388؛ ازدمیر و کلیک، 2004).
عوامل متعددی مانند نوع استارتر مورد استفاده در تولید ماست، غلظت ماده خشک (به ویژه کازئین)، نسبت رقیق سازی آب با ماست، مقدار نمک اضافه شده، pH فرآورده، دما و زمان پاستوریزاسیون و شرایط هموژنیزاسیون در فرآیند تولید این نوشیدنی دخیل هستند که با یافتن شرایط بهینه برای این عوامل، میتوان به بالاترین پایداری با حداقل نیاز به افزودن پایدارکنندهها دست یافت. با توجه به ماهیت پروتئینی این فرآورده، بررسی عوامل بر ساختار پروتئین از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مورد میتوان به قدرت یونی، دما و pH اشاره کرد. این عوامل با تأثیر بر بارهای سطحی و تشکیل پیوندهای جدید، در نهایت بر ساختار و پایداری پروتئین مؤثر هستند (حامدی، 1387).
هدف از این مطالعه بهینهسازی دمای پاستوریزاسیون، pH نهایی فرآورده و درصد نمک افزوده شده جهت تولید نوشیدنی دوغ با بیشترین پایداری و بررسی تأثیر هر یک از این مولفهها بر ویژگیهای فیزیکوشیمیایی مانند رفتار جریان، اندازه ذرات، بعد برخال، پتانسیل زتا، پهنای توزیع ذرات (اسپان) و پایداری فیزیکی در طی 30 روز نگهداری این فرآورده میباشد.
بررسی اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی و باکتری های محرک رشد بر جوانه زنی بذر
عنوان
بررسی اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی و باکتریهای محرک رشد بر جوانهزنی بذر چغندرقند
با فرمت قابل ویرایش word
تعداد صفحات: 120 صفحه
تکه های از متن به عنوان نمونه :
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ............................................................................................................................................................................1
فصل اول: مقدمه و بررسی منابع
1-1- مقدمه. 3
1-2- گیاهشناسی 5
1-3- فیزیولوژی تولید بذر چغندرقند.. 6
1-4- تقسیم بندی بذر چغندرقند.. 7
1-4-1- بذرهای چند جوانه. 7
1-4-2- بذرهای تک جوانه. 8
1-5- بذر و اهمیت آن در کشاورزی.. 10
1-6- تعریف بذر….... 10
1-7- تعریف جوانهزنی بذر. 11
1-8- احتیاجات جوانهزنی و سبز شدن بذرها 12
1-9- بستر بذر الگو. 12
1-10- کاشت بذر. 13
1-11- بهبود کارایی بذر. 13
1-11-1- حبهدار کردن (Seed Pelleting). 15
1-11-2- پوششدار کردن (Seed Coating) 16
1-11-3- پوشش نازک بذر (Film Coating). 18
1-11-4- ریزوباکتریهای محرک رشد گیاه. 18
1-12- اثرات باکتری.. 19
1-12-1- افزایش رشد گیاه. 19
1-12-2- توان تولید سیدروفور. 19
1-12-3- افزایش جوانهزنی بذور. 20
1-12-4- تولید فیتوهورمونها 20
1-13- اثر پوششدار کردن بذر با باکتری 21
1-14- اثر پوششدار کردن بذر با مواد شیمیایی.. 23
1-15- اثر حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی 25
1-16- اثر حبهدار کردن بذر با باکتری.. 26
فصل دوم: مواد و روشها
1-17- مکان و نحوه اجرای طرح.. 28
1-18- تهیه و آمادهسازی مواد. 28
1-18-1- مواد شیمیایی.. 28
1-18-2- آمادهسازی محلول باکتری.. 28
1-18-3- مواد به کار برده شده در پوشش بذر. 29
1-19- روش اجرای طرح.. 29
1-19-1- آزمایش اول : پوششدار کردن و حبهدار کردن بذر با باکتری در آزمایشگاه. 29
1-19-2- آزمایش دوم : پوششدار کردن و حبهدار کردن بذر با هورمون در آزمایشگاه. 32
1-20- کاشت بذرها در آزمایشگاه. 32
1-20-1- تعیین مولفههای جوانهزنی.. 33
1-20-2- کشت بذرهای پوشش دارشده و حبهدار شده در گلخانه. 35
1-20-3- تعیین ماندگاری و شمارش تعداد باکتری ها به شیوهی Pour Plate Method 35
فصل سوم: نتایج و بحث
1-21- اثر تیمار پوشش و حبهدار کردن بذر با محلول باکتری بر جوانهزنی در آزمایشگاه........... 37
1-21-1- درصد جوانهزنی.. 37
1-21-2- ضریب و سرعت جوانهزنی.. 38
1-21-3- میانگین مدت جوانهزنی.. 39
1-21-4- طول ریشهچه و ساقهچه.. 41
1-21-5- وزن تر گیاهچه و خشک گیاهچه. 42
1-21-6- درصد گیاهچههای نرمال و غیر نرمال.. 44
1-21-7- شاخص وزنی بنیه بذر. 45
1-21-8- شاخص طولی بنیه بذر. 45
1-21-9- نتیجهگیری.. 46
1-22- اثر پوشش و حبهدارکردن بذر با باکتری بر ویژگیهای جوانهزنی بذر در گلخانه............................................. 51
1-22-1- درصد جوانهزنی.. 51
1-22-2- ضریب و سرعت جوانهزنی.. 52
1-22-3- میانگین مدت جوانهزنی.. 54
1-22-4- طول ریشهچه و ساقهچه... 55
1-22-5- وزن تر و خشک گیاهچه. 56
1-22-6- درصد گیاهچههای نرمال و غیر نرمال.. 59
1-22-7- شاخص وزنی بنیه بذر. 61
1-22-8- شاخص طولی بنیه بذر. 62
1-22-9- نتیجهگیری.. 62
1-23- اثر پوششدار و حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی بر جوانهزنی در آزمایشگاه....... 67
1-23-1- درصد جوانهزنی.. 67
1-23-2- ضریب و سرعت جوانهزنی.. 68
1-23-3- میانگین مدت جوانهزنی.. 69
1-23-4- طول ریشهچه و ساقهچه... 71
1-23-5- وزن تر گیاهچه و خشک گیاهچه. 72
1-23-6- درصد گیاهچه نرمال و غیرنرمال.. 73
1-23-7- شاخص وزنی بنیه بذر. 74
1-23-8- شاخص طولی بنیه بذر. 75
1-23-9- نتیجهگیری.. 76
1-24- اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی بر ویژگیهای جوانهزنی بذر گلخانه............ 80
1-24-1- درصد جوانهزنی.. 80
1-24-2- ضریب و سرعت جوانهزنی.. 81
1-24-3- میانگین مدت جوانهزنی.. 83
1-24-4- طول ریشهچه و ساقهچه.......... 84
1-24-5- وزن تر گیاهچه و خشک گیاهچه. 85
1-24-6- درصد گیاهچههای نرمال و غیر نرمال.. 87
1-24-7- شاخص وزنی بنیه بذر. 89
1-24-8- شاخص طولی بنیه بذر. 90
1-24-9- نتیجهگیری.. 90
1-25- نتایج شمارش تعداد باکتریهای روی هر بذر........ 94
نتیجهگیری کلی................ 94
فهرست منابع............ 100
فهرست جدولها
جدول3‑1- تجزیه واریانس اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با باکتری در آزمایشگاه .................................................................. 54
جدول 3-2- مقایسه میانگین اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با باکتری در آزمایشگاه................................................................ 57
جدول 3-3- تجزیه واریانس اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با باکتری در گلخانه..................................................................... 66
جدول 3-4- مقایسه میانگین اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با باکتری در گلخانه..................................................................... 67
جدول 3-5- تجزیه واریانس اثر پوشش و حبهدار بذر با هورمون در آزمایشگاه.................................................................... .. 78
جدول 3-6- مقایسه میانگین اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با هورمون در آزمایشگاه................................................................79
جدول3‑7- تجزیه واریانس اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با هورمون در گلخانه.......................................................................88
جدول 3-8- مقایسه میانگین اثر پوشش و حبهدار کردن بذر با هورمون در گلخانه.................................................................... 89
جدول 3-9- تجزیه واریانس اثر روش پوشش بذر بر جمعیت باکتری روی بذر........................................................................ 93
جدول 3-10- مقایسه میانگین اثر روش پوشش بذر بر جمعیت باکتری روی بذر.......................................................................93
فهرست شکلها
شکل 1-1- بذر تک جوانه چغندرقند. ........................................................................................................................................9
شکل 1‑2- بذر چند جوانه چغندرقند. ......................................................................................................................................11
شکل 1-4 - بذر حبهدار شده................................................................................................................................................. 16
شکل 1-5- بذر پوششدار شده...............................................................................................................................................16
شکل 1‑3- انواع پوششهای بذر. ............................................................................................................................................17
شکل 1-4- انواع پوششهای بذر چغندرقند............................................................................................................................18
شکل 2-1- نحوه تهیه پوشش بذر...........................................................................................................................................32
شکل 3-1- اثر تیمار باکتری بر درصد جوانهزنی در گلخانه....................................................................................................52
شکل 3-2- اثر تیمار باکتری بر سرعت جوانهزنی در گلخانه.................................................................................................. 53
شکل 3-3- اثر تیمار باکتری بر طول ریشهچه در گلخانه........................................................................................................ 55
شکل 3-4- اثر روش پوشش بذر با باکتری بر وزن تر گیاهچه در گلخانه................................................................................58
شکل 3-5- اثر تیمار باکتری بر وزن تر گیاهچه در گلخانه......................................................................................................58
شکل 3-6- اثر تیمار باکتری بر درصد گیاهچههای نرمال در گلخانه..................................................................................... 59
شکل 3-7- اثر تیمار باکتری بر درصد گیاهچههای غیر نرمال................................................................................................. 60
شکل 3-8- اثر تیمار باکتری بر شاخص وزنی بنیه بذر در گلخانه........................................................................................... 61
شکل 3-9- اثر روش پوشش بذر با مواد شیمیاییبر درصد جوانهزنی در آزمایشگاه.................................................................67
شکل 3-10- اثر روش پوشش بذر با مواد بر میانگین مدت جوانهزنی..................................................................................... 69
شکل 3-11- اثر مواد شیمیایی بر میانگین مدت جوانهزنی در آزمایشگاه...................................................................................69
شکل 3-12- اثر مواد بر طول ریشهچه و ساقهچه در آزمایشگاه............................................................................................... 70
شکل 3-13- اثر روش پوشش با مواد بر وزن تر گیاهچه در آزمایشگاه.................................................................................... 71
شکل 3-14- اثر مواد شیمیایی بر وزن تر گیاهچه در آزمایشگاه............................................................................................... 72
شکل 3-15- اثر مواد شیمیایی بر درصد گیاهچههای نرمال در آزمایشگاه................................................................................ 73
شکل 3-16- اثر مواد بر درصد گیاهچههای غیر نرمال در آزمایشگاه........................................................................................ 73
شکل 3-17- اثر مواد بر شاخص طولی در آزمایشگاه.............................................................................................................. 75
شکل 3-18- اثر روش پوشش با مواد بر درصد جوانهزنی در گلخانه...................................................................................... 80
شکل 3-19- اثر مواد بر درصد جوانهزنی در گلخانه................................................................................................................80
شکل 3-20- اثر مواد شیمیایی بر سرعت جوانهزنی در گلخانه................................................................................................ 82
شکل 3-21- اثر مواد بر ضریب جوانهزنی در گلخانه.............................................................................................................. 82
شکل 3-22- اثر روش پوشش بر طول ریشهچه و ساقهچه...................................................................................................... 84
شکل 3-23- اثر مواد بر طول ریشهچه و ساقهچه در گلخانه................................................................................................... 84
شکل 3-24- اثر روش پوشش با مواد بر وزن تر در گلخانه.....................................................................................................86
شکل 3-25- اثر مواد بر وزن تر گیاهچه در گلخانه................................................................................................................86
شکل 3-26- اثر مواد بر درصد گیاهچههای نرمال در گلخانه................................................................................................ 87
شکل 3-27- اثر مواد شیمیایی بر درصد گیاهچههای غیر نرمال............................................................................................ 87
چکیده
در زراعت چغندرقند، تولید و فرآوری بذر باکیفیت یکی از اهداف مهم است. در این پژوهش بذر چغندرقند (رقم پارس موسسه تحقیقات و اصلاح بذر چغندرقند) پس از حبهدار و پوششدار کردن بذر با برخی از باکتریهای محرک رشد گیاه و مواد شیمیایی ازلحاظ کیفیت جوانهزنی و ماندگاری این باکتریها بر روی بذر در سه آزمایش جداگانه در سال 1393-1392 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش اول بررسی اثر پوششدار کردن و حبهدار کردن بذر با باکتری در 12 سطح (شاهد، کاربرد منفرد باکتریهای ازتوباکتر کروکوکوم سویه پنج، باسیلوس لنتوس سویه 4- 15، سودوموناس پوتیدا سویه RS- 36 و آزوسپریلیوم لیپوفروم سویه OF، تلفیق دوتایی و تلفیق مجموع باکتریها باهم با غلظت (1- CFU ml 107)، آزمایش دوم بررسی اثر پوششدار کردن و حبهدار کردن بذر با مواد شیمیایی در چهار سطح ( شاهد، 500 میلیگرم جیبرلیک اسید، 500 میلیگرم سالیسیلیک اسید و 500 میلیگرم اتیلن) به طور مجزا در آزمایشگاه به صورت فاکتوریل با طرح پایه کاملاً تصادفی و همچنین در گلخانه به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار و آزمایش سوم بررسی ماندگاری باکتری فرموله شده در ترکیبات پوشش بذر بعد از انبارداری انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثر پوشش و حبهدار کردن بذر به همراه باکتری بر صفات درصد و سرعت جوانهزنی، درصد گیاهچههای نرمال و غیر نرمال، میانگین مدت جوانه زنی، طول ریشهچه و ساقهچه، وزن تر و خشک گیاهچه و همچنین شاخص طولی و وزنی بنیه بذر در گلخانه و آزمایشگاه معنیدار شد. بهطورکلی بذرهای پوششدار شده با این باکتریها در مقایسه با بذرهای حبهدار شده در هر دو مکان نتایج بهتری داشت. بذرهای پوششدار شده با باکتری ازتوباکتر و تلفیق دوتایی باکتری سودوموناس و ازتوباکتر در شرایط آزمایشگاه و کاربرد منفرد باکتری سودوموناس در گلخانه نقش بیشتری در افزایش درصد جوانهزنی (18%)، وزن تر و خشک گیاهچه (33%)، تعداد گیاهچههای نرمال (57%) و شاخص بنیه بذر بیشتری در مقایسه با تیمار شاهد داشتند. نتایج پوشش و حبهدار کردن بذر با کمک مواد شیمیایی ذکرشده اثر معنیداری بر صفاتی نظیر میانگین مدت جوانهزنی، طول ساقهچه و ریشهچه و همچنین وزن تر گیاهچه و خشک گیاهچه در آزمایشگاه داشت. در شرایط گلخانه نیز تمامی صفات مورد بررسی بهجز شاخص وزنی بنیه بذر در سطح یک درصد معنیدار بود. بهطورکلی بذرهای پوششدار شده با این مواد بهویژه اسید جیبرلیک و اتیلن در هر دو مکان در مقایسه با بذرهای حبه شده مناسبتر بود. در بررسی حفظ جمعیت باکتری روی بذر در طی مدت انبارداری پس از 6 ماه نشان داده شد که تمام تیمارهای اعمالشده بهجز بذرهای پوششدار شده با آزوسپریلیوم و بذرهای حبه شده با باکتری سودوموناس بقیه تیمارها در حفظ جمعیت باکتری روی بذر موفق بودند. باکتری باسیلوس و ازتوباکتر در هر دو روش روکش بذر دارای جمعیت باکتری زنده روی بذر بودند اگرچه بیشترین تعداد جمعیت باکتری حفظشده روی بذر مربوط به تیمار حبهدار شده بذر با باکتری باسیلوس با جمعیت CFU 105 × 37 مشاهده شد.
کلیدواژه: بذر، جوانهزنی، باکتری محرک رشد، چغندرقند، هورمون